يکي از دغدغه­هاي هميشگي دانش‌آموزان و داوطلبان گروه آزمايشي علوم انساني، يادگيري رياضيات است. تقريباً اين جمله را که «من رياضي ياد نمي­گيرم» همه­ ما به وفور از داوطلبان علوم انساني شنيده‌ايم. همين تفکر غلط که ناشي از به کار نگرفتن شيوه­هاي صحيح يادگيري رياضيات است، موجب شده است تا علاوه بر کاهش اعتماد به نفس، بيشتر داوطلبان علوم انساني به سوي شيوه­هاي غلطي همچون حفظ کردن، تلاش بي‌حاصل در حل انبوهي از تست ها، شرکت در کلاس هاي متعدد و تکراري و در نتيجه، از دست دادن زمان و … سوق داده شوند؛ در حالي که حل اين مشکل در درجه­ اول، مستلزم شناسايي ريشه­هاي آن و سپس به کارگيري راهکارهاي درست و کارآمد براي حل آن است و نه سطحي‌نگري و پاک کردن صورت مساله. وقتي به شيوه مطالعه درس رياضي در ميان داوطلبان علوم انساني نگاه مي‌کنيم، مي‌بينيم که بسياري از آنها مانند بازيکن‌هاي فوتبال، و البته بي‌هدف و بدون برنامه، به دويدن بي حد و بدون بازده پرداخته و در پايان، در حالي که از خستگي، توان نفس کشيدن هم ندارند، متوجه مي‌شوند که شکست سنگيني را متحمل شده­اند.

اين در حالي است که درس رياضيات، يکي از مهم‌ترين و سرنوشت‌سازترين دروس گروه آزمايشي علوم انساني است و پاسخگويي خوب به سؤالات اين درس، نقش مهمي در قبولي در رشته ها و دانشگاه‌هاي خوب اين گروه دارد؛ يعني اگر داوطلبي درصد رياضي خود را کمي ارتقاء دهد، تاثير شگرفي در نتيجه و رتبه‌اش خواهد گذاشت؛ تاثيري که شايد در هيچ درس ديگري در اين گروه، نمي‌توانست تا به اين حد وجود داشته باشد.

پس از دفترچه سؤالات عمومي، در بخش سؤالات اختصاصي، دو دفترچه سؤال به داوطلبان گروه آزمايشي علوم انساني داده مي‌شود: دفترچه شماره دو، شامل دروس رياضي و اقتصاد است و سي سؤال را دربر مي‌گيرد. از اين سي سؤال، رياضي بيست و اقتصاد ده سؤال دارد. زماني که براي رياضي در نظر گرفته شده، بيست و پنج دقيقه است. حال اگر شما داوطلب عزيز بتوانيد در اين مدت، تنها به پنج سؤال آسان نيز جواب دهيد، مي توانيد اميدوار باشيد که در مقايسه با داوطلبان ديگري که اصلاً به سؤالات درس رياضي پاسخ نمي‌دهند، رتبه بسيار بهتري کسب کنيد. همان‌طور که مي‌دانيد، رتبه‌بندي در آزمون سراسري بر اساس ترازهاي داوطلبان صورت مي‌گيرد، نه بر اساس درصدهايشان. تراز به زبان ساده، شاخصي است که وضعيت يک داوطلب را در ميان داوطلبان ديگر بيان مي‌کند؛ به طور مثال، ممکن است شما در يک درس ساده که عموم داوطلبان در آن درصد خوبي کسب مي‌کنند، نتيجه‌ 70 درصد را به‌دست آوريد، و تراز شما 9000 شود، ولي اگر همين نتيجه را در درسي بياوريد که براي عموم داوطلبان مشکل زا باشد، تراز شما حدود 11000 مي شود. اين بدين معناست که شما در درس دوم نسبت به ساير داوطلبان، وضعيت بهتري داريد. از آنجايي که غالب داوطلبان علوم انساني، با درس رياضيات ميانه خوبي ندارند، اگر داوطلبي بتواند اين درس خود را تقويت کند، ترازش (وضعيتش نسبت به ساير داوطلبان) به‌طور خارق‌العاده‌اي بهبود مي‌يابد و اين موضوع تاثير مستقيمي در بهبود رتبه‌‌اش خواهد داشت.

 حالا که متوجه شديم چرا رياضيات در کنکور علوم انساني اهميت دارد، مي‌خواهيم بدانيم که چطور بايد اين درس را مطالعه کرده و براي کنکور آماده شويم. حتماً بعضي از شما داوطلبان عزيز مي‌گوييد که ديگر وقت براي مطالعه رياضي کم است و الان، يعني کمتر از يک ماه مانده به عيد، زمان مناسبي براي مطالعه اين درس نيست. بايد اشاره کنيم که يادگيري رياضيات، چنانچه به طور صحيح به آن پرداخته شود، نه تنها ممکن است، بلکه خيلي هم آسان و قابل دستيابي است، و به دليل اهميتي که درس رياضي دارد، شما از هر زماني که مطالعه اين درس را در برنامه خود بگنجانيد، مي توانيد به نسبت زماني که براي آن گذاشتيد، نتيجه خوبي بگيريد. در واقع زحمت شما هدر نخواهد رفت؛ پس تا دير نشده است بجنبيد. نکته ديگري که در اينجا بايد به آن اشاره کنيم اين است که اگر فکر مي کنيد زمان کافي براي مطالعه تمام مباحث رياضي نداريد، برخي از مباحث مهم و اصلي را که در بودجه‌بندي کنکور سهم بيشتري دارند و سؤالات بيشتري از آن طرح مي‌شود يا يادگيري آن به نسبت زماني که شما در اختيار داريد، راحت است، انتخاب کنيد و براي مطالعه همان مباحث وقت بگذاريد.

      براي خواندن رياضيات (و اصولاً هر درس ديگر) سه کار بايد انجام دهيم: اول پشتکار، دوم پشتکار و سوم هم پشتکار. شايد خواندن اين درس براي برخي از داوطلبان که بيشتر به ادبيات و روان‌شناسي و … علاقه‌مند هستند، مشکل باشد، ولي داوطلبان بايد بدانند که با اصرار و تداوم بر خواندن رياضي و گنجاندن آن در برنامه‌ روزانه، مي‌توانند نتيجه خوبي کسب کنند. البته ما نيز راه‌کارهايي را به شما پيشنهاد مي‌کنيم که بتوانيد بازدهي خود را به ميزان بالاتري برسانيد. نکته‌ اولي که پيشنهاد مي‌کنيم اين است که هر داوطلب بايد خودش، مسايل و تست‌هاي زيادي را حل کند و از درستي راه‌حل را خود مطمين شود. در اين مرحله، بايد تلاش کنيد تا مفاهيم در ذهنتان ماندگار شده و قابليت تبديل به راه­حل پيدا کند. سعي کنيد تا مفاهيم را مانند يک معلم براي خودتان روي کاغذ توضيح دهيد و در وقت هاي آزاد خود با تصويرسازي ذهني، مفاهيم را در ذهن خود مرور و تصوّر کرده و سپس مسايل تشريحي دشوارتري را يافته و حل کنيد. بحث هاي گروهي با دوستانتان روي اين مسايل، بسيار مفيد است. اينکه راه‌حل و جواب تشريحي سؤال را از روي کتاب کمک ‌آموزشي ببينيد، کمکي به شما نمي‌کند. البته اگر جواب سؤالي را نمي‌دانستيد، حتماً بايد پاسخ و راه‌حل آن را بيابيد و بياموزيد؛ اما پس از آن بايد تلاش کنيد تا سؤالات مشابهي را خودتان به تنهايي حل کنيد تا مساله در ذهنتان بخوبي حک شود. يادتان باشد که در اين مرحله، زمان اهميتي ندارد. چه‌ بسا حل مساله اي پنج يا ده دقيقه طول بکشد. اين موضوع اصلاً مهم نيست! تازه در قدم اول هستيد.

گام بعدي اين است که بتدريج سعي کنيد که سرعت عمل خود را در حل سؤالات بالا ببريد و به زمان استاندارد کنکور نزديک شويد. براي انجام اين‌کار، علاوه بر حل مسايل و تست‌هاي بسيار، بايد بر فرمول‌هاي کتب درسي و کاربرد آنها مسلط باشيد. براي رسيدن به اين هدف، توصيه مي‌کنيم که فرمول‌ها را در يک دفترچه بنويسيد و به‌طور منظم دوره‌شان کنيد. در ابتدا بدون حساسيت به زمان، همانند سؤالات تشريحي و با توجه به موضوع و استفاده از منابع مختلف به سؤالات تستي پاسخ دهيد. در هنگام حل تست ها به راه حل­هاي مختلف براي حل سؤال نيز توجه کنيد. در صورت متفاوت بودن راه­حل پاسخنامه با راه­حل شما، حتماً آن راه را نيز به طور دقيق بررسي کنيد و خودتان نيز سعي کنيد که راه­حل­هاي جديدي را ارايه دهيد. اگر نتوانستيد راه حل مساله اي را پيدا کنيد يا آن را متوجه شويد، ذهن خود را روي مساله قفل کنيد و به دنبال راه حل بگرديد، هر چند زمان بر باشد. اين کار را در حالي که دراز کشيده­ايد، بيرون هستيد يا جايي لم داده­ايد، انجام دهيد.

     شما مي توانيد تمام فرمول هاي کتب رياضي و اتحادها و نسبت هاي مثلثاتي و … را در اين دفترچه يادداشت کنيد و گاه‌گاهي آنها را دوره کنيد تا در حل تست‌ها به کمکتان بيايند. البته رياضيات فقط حفظ‌کردن فرمول نيست، بلکه بايد مهارت و خلاقيت استفاده از اين فرمول ها را نيز با تمرين و تکرار، کسب کنيد. با  به کارگيري اين روش، شما به نحو چشم گيري سرعت حل مساله‌ خود را ارتقاء مي بخشيد.

علاوه بر نکات ذکر شده، پس از مدتي متوجه خواهيد شد که براي برخي از مسايل، راه حل هاي کوتاه‌تري نيز وجود دارد که با استفاده از آنها مي‌توانيد در وقت خود صرفه‌جويي کنيد. اين راه ها و فرمول هاي ساده را مي‌توانيد در کتب يا جزوات کمک ‌آموزشي نيز بيابيد.

علاوه بر مهارت حل مساله، داوطلبان گرامي بايد متن کتاب‌هاي درسي را نيز مطالعه کنند؛ چرا که در سال‌هاي اخير از اين بخش ها هم سؤالات متعددي مطرح شده است؛ براي مثال، به سؤال 106 آزمون سراسري (گروه آزمايشي علوم انساني) سال 1388 توجه کنيد:

ميزان تحصيلات افراد يک شهر، کدام نوع متغير است؟

1- کيفي ترتيبي   2- کيفي اسمي   3- کمّي پيوسته   4-کمّي گسسته

همان طور که مشاهده مي‌کنيد، اين تست از متن کتاب آمار و مدل‌سازي طرح شده است و يک سؤال مفهومي است و ارتباط چنداني با مهارت‌هاي حل مساله و … که پيش از اين گفته شد، ندارد.

      پس از مرور مسايل رياضي و تسلط بر اين مسايل، در مرحله بعد، بايد سرعت رسيدن به جواب را افزايش دهيد. البته بسيار مهم است که اين مساله را فداي دقت نکنيد. لازم نيست که براي حل تست‌ها، راه­حل­ها را به صورت مفصل و با ذکر تمام جزييات بنويسيد. تا مي توانيد مختصر بنويسيد و مراحلي را که مي‌توانيد بدون ريسک انجام دهيد، روي کاغذ نياوريد. البته حتماً بايد توجه داشته باشيد که به هيچ وجه دقت را فداي سرعت نکنيد. زدن ده تست درست، خيلي بهتر است از زدن بيست تست است که نُه تست آن به علت بي­دقتي غلط از آب در بيايد؛ زيرا در اين صورت، گويا هفت تست درست زده‌ايد. پس از اينکه مهارت خود را به اندازه کافي بالا برديد زدن تست‌هاي زمان­دار را شروع کنيد. همان‌طور که مي‌دانيد، اين زمان بايد در پايان روزهاي آمادگي براي کنکور باشد. براي انجام اين کار، بسته­هايي شامل تست انتخاب کنيد و در مدت معيني به آنها پاسخ داده و در پايان آنها را تصحيح و درصدگيري کنيد. پس از ثبت درصد، براي مقايسه­هاي بعدي در جايي مطمين، راه­حل­هاي خود را با پاسخنامه مقايسه کنيد و تحليل جامعي در اين زمينه انجام دهيد. در قسمت‌هايي که مشکل داريد، به بازخورد نشان داده شده در شکل توجه کنيد. به منظور مديريت زمان، براي بسته­هاي بيست و پنج تايي از پنجاه دقيقه زمان اختصاصي شروع کنيد و آن را به سي و پنج دقيقه کاهش دهيد.

نکته‌ آخري که در بخش روش مطالعه همواره به داوطلبان توصيه مي‌کنيم، اين است که مهارت و سرعت خود را در درس اقتصاد نيز بالا ببرند. از آنجايي که دفترچه دوم، مربوط به دروس رياضي و اقتصاد است و زمان پاسخگويي به دفترچه دوم (دروس رياضي و اقتصاد) سي و پنج دقيقه است، داوطلبان هرچه درس اقتصاد را در زمان کمتري پاسخ بدهند، در نتيجه زمان بيشتري براي حل سؤالات رياضي خواهند داشت؛ پس سرعت تسلط در درس اقتصاد، نسبت مستقيم با نتيجه‌ به‌دست آمده در درس رياضيات و طبعاً، نتيجه‌ کل آزمون خواهد داشت.

در پايان حتماً به اين نکات نيز در يادگيري درس رياضي توجه کنيد:

۱ـ نسبت به رياضي ديد مثبت‌تري پيدا کنيد.

۲ـ مطالبي را که هنگام مطالعه مي‌خوانيد، به زبان ساده تر برگردانيد.

۳ـ براي سريع حل کردن مسايل رياضي، تمرين کنيد و هنگام مطالعه وقت بگيريد که يک مساله در فلان موضوع را در چند دقيقه حل مي‌کنيد. هر چند عجله داشتن و شتاب زدگي توصيه نمي‌شود؛ زيرا باعث اشتباه مي‌شود، ولي سرعت عمل در جايي که شما متوجه راه حل شده‌ايد و آن را بلديد، در جلوگيري از کمبود وقت به شما کمک مي‌کند.

 ۴ـ مساله را گام به گام حل کنيد؛ زيرا باعث فهم خوب مساله و حدس راه حل هاي درست مي شود.

۵ـ قبل از انجام محاسبات، مساله را تجزيه و تحليل کنيد و با جزييات طرح کنيد.

۶ـ برآوردي از پاسخ خود داشته باشيد تا از مسير غلط رفتن جلوگيري کند و جوابي را که به مساله مي‌دهيد، مرتب وارسي کنيد که آيا مسير را درست مي رويد يا نه.

۷ـ از بازنمايي ذهني استفاده کنيد؛ زيرا باعث از بين رفتن وقفه ذهني مي‌شود؛ يعني تصوير مراحلي را که مي‌خواهيد انجام دهيد، در ذهن خود آوريد و همچنين تصاوير ذهني مسايل مشابه را در ذهن خود بازسازي کنيد.

۸ـ در هنگام مطالعه، تمرين‌ها را به صورت کتبي انجام دهيد و از اينکه مسايل را ذهني حل کنيد، بپرهيزيد؛ زيرا موجب اشتباه مي‌شود.

۹ـ از اينکه در آخرين لحظه، جواب خود را تغيير دهيد، بپرهيزيد؛ مگر اينکه ۱۰۰ درصد مطمين باشد که به سؤال، جواب غلط داده ايد.

۱۰ـ فرمول هاي رياضي را چند بار و در زمان هاي مختلف مرور کنيد.

 

۱۱ـ مسايل را مشابه مسايلي که قبلاً ياد گرفته و حل کرده‌ايد، در نظر بگيريد و همچنين شباهت هاي آن را با مسايل ديگر پيدا کنيد. اين امر موجب از بين رفتن استرس مي شود.

۱۲ـ همه وقت خود را صرف حل چند مساله سخت نکنيد. ابتدا مسايل آسان را حل کنيد، و اگر ديديد که مساله‌اي سخت است از آن عبور کنيد و بعد از پاسخ به تمام مسايل، به آن برگرديد.

۱3ـ اگر نمي دانيد از کجا شروع کنيد، سؤال را دوباره بخوانيد.

۱4ـ مواظب اشتباهات پيش پا افتاده باشيد؛ زيرا هر چقدر که راه حل را درست برويد، ولي در يک محاسبه کوچک (جمع و تفريق) اشتباه کنيد، جواب شما غلط مي‌شود.

۱5ـ با اضطراب رياضي مقابله کنيد؛ زيرا اضطراب و منفي نگري نسبت به درس رياضي باعث مي‌شود که در انجام پيدا کردن راه حل، انجام عمليات رياضي و توجه به اشتباهات پيش پا افتاده، سر در گم باشيد و دچار خطا گرديد.